Guillaume de Machaut

Pas nu, dat wil zeggen rond het jaar 1330, wordt het interessant in de muziek: we kennen de componisten en we kennen hun werk. De eerste componist van wie we iets meer weten dan van bijvoorbeeld Perotinus, Codax of Wincenty (de Poolse componist die het fraaie Gauda Mater Polonia schreef, waarvoor de Polen ook opstaan), is Guillaume de Machaut. We weten ongeveer zijn geboortejaar, zijn jaar van overlijden, we weten dat hij de eerste grote figuur van de ars nova was. Ik vind het overigens wel leuk om daarover te lezen, maar echt belangwekkend vind ik het niet. Mijn vraag is steeds: maakte de componist weemoedig makende muziek, ja of nee.
Dat heeft Machaut zeker gedaan. Hij heeft bijvoorbeeld de Messe de Nostre Dame geschreven, waarvan het Agnus dei en het Sanctus nog zeer goed te beluisteren zijn. Machaut schreef ook dit lied en een reeks motetten. Maar hij schreef ook virelais zoals deze Douce dame jolie, dat in verschillende uitvoeringen in de hele 14de eeuw een grote hit was. Ik vind dat Sanctus en die motetten het mooist. Tot slot nog een prachtig stukje instrumentaal werk.

Martín Codax

In Portugal en Galicië kennen we in de jaren 1200-1400 maar twee troubadours: koning Denis I van Portugal, van wie in 1990 een perkament werd gevonden met lelijke muziek, en Martín Codax, die prachtige muziek maakte. Je kunt goed de Arabische sfeer in zijn muziek horen.
De zeven liederen die van Codax zijn overgebleven zijn:
Ondas do mar de Vigo
Mandad'ey comigo
Mia irmana fremosa treydes comigo
Ay Deus, se sab'ora meu amigo
Quantas sabedes amar amigo
Eno sagrad' en Vigo
Ay ondas que eu vin veer

Beatritz de Diá

Beatritz de Diá (die plaats ligt ten noordoosten van Montélimar aan de rivier de Drôme, het heet nu Die) was van edelen bloede. Ze wordt ook wel aangeduid als de Comtessa de Dia. Ze was een vrouwelijke troubadour (troubaritz), maar niet een joglaresse, want een joglaresse was van lagere stand.
Beatritz zong voor de betere standen. We kunnen wel te weten komen wát ze dichtte en zong (bijvoorbeeld dit), maar niet hóe ze zong. Neem dit Ab joi et ab joven m’apais of neem dit Fin joi me. Instrumentaal maar beter dan de vorige twee, is deze: A chanter m’er.

Ludus Danielis

Ludus Danielis, het Spel over Daniël, is een liturgisch drama, een opera avant la lettre uit de late twaalfde eeuw. Maker: onbekend gebleven. Het gaat uiteraard over de vreemde wijze waarop Daniël de woorden Mene mene tekel ufarsin uitlegde aan koning Belsazzar, zijn bezoek aan koning Darius, zijn nacht in een leeuwenkuil en zijn profeetwording daarna.
In 1997 heeft The Harp Consort een wonderlijke uitvoering van Ludus Danielis op CD gezet. Daarvan Darius Rex, In hoc natalitio en Emuli et Darius. Die uitvoering is zo wonderlijk omdat je niet de indruk krijgt dat het een werk uit de twaalfde eeuw is. Eerder iets uit de veertiende eeuw. De muzikanten zijn dus heel vrij omgegaan met het materiaal. Ze spelen en zingen het prachtig.

Leoninus & Perotinus

Je hebt de Notre Dame school van de polyfonie gehad. Die school bestond uit twee namen: Léonin (ca. 1150-?1201) en zijn opvolger Pérotin (ca. 1160-?1220).
Ik ben zeer dankbaar dat er nu op YouTube ook een werk van Léonin te vinden is: zijn Benedicta et venerabilis. Van Pérotin (die we ook Perotinus mogen noemen, zoals we Léonin ook Leoninus mogen heten) is meer werk gemaakt, onder meer door het Hilliard Ensemble, ik denk omdat men meent dat P beter was dan L. Dat mag u zelf zeggen: hier zijn P’s Alleluia nativitas, het eerste deel van zijn Viderunt omnes en zijn Alleluia, Posui adiutorium.
Ik vind al deze muziek schitterend, maar ik heb twee vragen.
1. Waarom is die school de Notre Dame school genoemd? De Notre Dame kathedraal is gebouwd tussen 1163 (eerste steen gelegd door paus Alexander III; daar kwam een paus toen nog wel voor) en 1345. Beter was misschien geweest: de Parijse school van de polyfonie.
2. U bent in die eerste video van Perotinus een pagina uit een, waarschijnlijk later, genoteerde versie van Alleluia nativitas tegengekomen. Is dit nu de paleofrankische neumenmuzieknotatie of is het bijvoorbeeld hoefnagelschrift?