John Bull

John Bull (1562/3-1628) was een Engels componist, die vooral bekend was om zijn orgelwerk en zijn schuinsmarcheerderij. George Abbot, aartsbisschop van Canterbury, zei in 1613 over Bull: ‘The man hath more music than honesty and is as famous for marring of virginity as he is for fingering organs and virginals.’
In dat jaar vluchtte hij naar de Nederlanden, waar hij in Brussel en Antwerpen zetelde. In Antwerpen zou hij begraven worden naast de kathedraal waarin hij organist was.
Hier enige proeven van zijn kunnen: In nomine, Salvatore mundi, Pavane, Fantasie, maar vooral deze Melancoly galliard.

William Byrd

William Byrd (1540-1623) behoort tot de grote componisten aller tijden, maar buiten Engeland kent niemand zijn muziek. Hier weten wij alleen dat hij een virginalist was (u kunt dat hier bijvoorbeeld beluisteren), maar hij is in Engeland vooral bekend om zijn koorwerken. En terecht.
Wat te denken van dit schitterende Ave verum corpus. Wat te denken van dit even prachtige Vigilate. Wat te denken van dit Sing joyfully. Wat te denken van dit allemachtig mooie Tristitia et anxietas. Wat te denken van dit Aspice, Domine.
Maar wat te denken van zijn Mis voor vijf stemmen. Wat te denken van zijn Tu es Petrus.
Als je eenmaal één stuk van Byrd hebt gehoord, weet je dat je een liefhebber van ál zijn werk zult zijn.

John Sheppard

John Sheppard (ca. 1515-1558) was een fantastische componist, die helaas te kort leefde om echt een Bach te worden. Maar waarom kies je nou weer zo’n christelijke componist uit? Dat zal ik u zeggen, meneer of mevrouw. Of een componist christelijk is of niet, maakt mij niets uit. Mij maakt uit wat hij gemaakt heeft. En het was nu eenmaal de gewoonte in die eeuwen dat je iets maakte rondom Jezus, Abraham of David. Daar kreeg je je geld van. Zelfs Bach, die volgens de verhalen zeer gelovig was (ik weiger daaraan te geloven), ontving zijn gelden van de kerk.
Dus: luister naar Sheppards werken:
Our Lord’s prayer
Magnificat
Nunc dimittis
en vooral naar dit magnifieke Impetum fecerunt unanimes.

Thomas Tallis

Hendrik VIII deed, in een verstandige bui, de katholieken in de ban. Vooral de kloosters en de monniken moesten het ontgelden. Nieuwe godsdienst: het anglicanisme. Er bestaan nog manuscripten (het Eton Choirbook, het Pepys manuscript, het Ritson manuscript en nog vele andere manuscripten) waarin oude Engelse muziek bewaard is gebleven, maar dat was katholieke muziek en u begrijpt, als je een godsdienst wegdoet, dan moet je die ook helemaal wegdoen.
Maar van 1505 tot 1585 leefde Thomas Tallis, die zijn hele leven katholiek bleef, en die toch muziek mocht schrijven voor de nieuwe anglicanen. Zo schreef hij voor de eerste anglicaanse aartsbisschop Matthew Parker deze psalmvertoningen.
Hji schreef ook deze twee prachtige melodieën. Hij schreef ook dit Spem in allium, dit Sancte deus, dit Salvator mundi, en dit grandioze Gaude gloriosa.
Hij schreef ook deze Lamentations of Jeremiah en dit prachtige Te deum. Hij schreef ook een Miserere nostri waarvoor ik onmiddellijk viel toen ik het hoorde. Datzelfde deed ik toen ik zijn O nata lux in lumine hoorde.
Het maakt feitelijk weinig uit wie dit soort werk zingen. Als het van Tallis komt, is het altijd goede muziek.

John Plummer

Wij steken het Kanaal over en wij zijn nu in Engeland. We zullen daar enige tijd blijven.
We hadden Leonel Power al gehad, dat was de eerste Engelsman, nu hebben we John Plummer (ca. 1410-ca. 1483), van wie we twee werken kennen. Anna mater matris Christi en Tota pulchra es. Zeer fraai, en prachtig gezongen door het Hilliard Ensemble.

Antoine Busnois

Antoine Busnois (1430-1492) was ook een betrekkelijk beroemd componist uit de Bourgondische School. Maar er zijn op YouTube maar twee werkjes van zijn hand te vinden (ik werk uitsluitend met YouTube op dit blog).
Zijn Alleluya mag er best wezen, en dit Est-il merchy is ook zeer beluisterbaar. Ze klinken beide wat ouderwetser, wat meer middeleeuws dan de werken van bijvoorbeeld Dufay.

Guillaume Dufay

Guillaume Dufay (1397-1474) is een beroemd componist geweest, die ook nog prachtige muziek geschreven heeft. Dat gaat niet altijd samen, zoals u weet. Zijn Mis voor de H. Antonius van Padua (1195-1231, u kent misschien het regeltje dat de katholieken van vroeger uitspraken: ‘Heilige Antonius, beste vrind, maak dat ik m’n sleutels vind.’ Antonius was de beschermheilige voor verloren voorwerpen, maar ook de patroon tegen schipbreuk, pest en koortsen. De oude katholieken wisten het wel!) is ronduit schitterend. Wat een zangkunst! Het is dan ook met groot genoegen dat ik u deze Mis opdien:
Introitus
Kyrie
Gloria
Graduale
Alleluia
Credo
Offertorium
Sanctus
Agnus dei
Communio
Veni creator spiritus
Maar hij schreef ook dit mooie Ave maris stella en dit fantastische Kyrie uit zijn Missa l’homme armé, maar hij schreef helaas ook dit rondeau.
Maar dit is de manier om Dufay te onthouden. Wat een kunstenaar!

Leonel Power

Wie Leonel Power (1370 tot 1385-1445) was, weten we eigenlijk niet meer. Maar zijn invloed op de muziek die in de volgende eeuw geschreven zou worden, is behoorlijk groot geweest. Zijn Missa alma redemptoris mater is vrijwel in zijn geheel bewaard gebleven, en die wil ik laten horen (dan hoort u nog eens een hele mis, lieve atheïsten):
Credo
Agnus Dei
Sanctus
Gloria

Johannes Ciconia

Johannes Ciconia (1370-1412) is wel verward met zijn stiefvader, die ook Johannes Ciconia heette, die kanunnik te Luik en vader van een al bestaand gezin werd. De oude Ciconia componeerde ook.
Men neemt nu aan dat de werken die aan Ciconia worden toegeschreven, gemaakt zijn door de jonge Ciconia.
In 1391 kreeg Ciconia dispensatie van de paus te Rome, Bonifatius IX, voor zijn zondige geboorte want voor zulke dingen interesseerden pausen zich toen nog. Hij was een interessanter componist dan bijvoorbeeld de Italiaan Landini, omdat hij de ars nova italiana combineerde met de Franse ars nova. Zelfs de ars subtilior komt in een werk voor.
Hier zijn enkele werken van Ciconia:
Doctorum principem
Credo
Albane, misse celitus
Sus une fontayne
twee motetten

Guillaume de Machaut

Pas nu, dat wil zeggen rond het jaar 1330, wordt het interessant in de muziek: we kennen de componisten en we kennen hun werk. De eerste componist van wie we iets meer weten dan van bijvoorbeeld Perotinus, Codax of Wincenty (de Poolse componist die het fraaie Gauda Mater Polonia schreef, waarvoor de Polen ook opstaan), is Guillaume de Machaut. We weten ongeveer zijn geboortejaar, zijn jaar van overlijden, we weten dat hij de eerste grote figuur van de ars nova was. Ik vind het overigens wel leuk om daarover te lezen, maar echt belangwekkend vind ik het niet. Mijn vraag is steeds: maakte de componist weemoedig makende muziek, ja of nee.
Dat heeft Machaut zeker gedaan. Hij heeft bijvoorbeeld de Messe de Nostre Dame geschreven, waarvan het Agnus dei en het Sanctus nog zeer goed te beluisteren zijn. Machaut schreef ook dit lied en een reeks motetten. Maar hij schreef ook virelais zoals deze Douce dame jolie, dat in verschillende uitvoeringen in de hele 14de eeuw een grote hit was. Ik vind dat Sanctus en die motetten het mooist. Tot slot nog een prachtig stukje instrumentaal werk.

Martín Codax

In Portugal en Galicië kennen we in de jaren 1200-1400 maar twee troubadours: koning Denis I van Portugal, van wie in 1990 een perkament werd gevonden met lelijke muziek, en Martín Codax, die prachtige muziek maakte. Je kunt goed de Arabische sfeer in zijn muziek horen.
De zeven liederen die van Codax zijn overgebleven zijn:
Ondas do mar de Vigo
Mandad'ey comigo
Mia irmana fremosa treydes comigo
Ay Deus, se sab'ora meu amigo
Quantas sabedes amar amigo
Eno sagrad' en Vigo
Ay ondas que eu vin veer

Beatritz de Diá

Beatritz de Diá (die plaats ligt ten noordoosten van Montélimar aan de rivier de Drôme, het heet nu Die) was van edelen bloede. Ze wordt ook wel aangeduid als de Comtessa de Dia. Ze was een vrouwelijke troubadour (troubaritz), maar niet een joglaresse, want een joglaresse was van lagere stand.
Beatritz zong voor de betere standen. We kunnen wel te weten komen wát ze dichtte en zong (bijvoorbeeld dit), maar niet hóe ze zong. Neem dit Ab joi et ab joven m’apais of neem dit Fin joi me. Instrumentaal maar beter dan de vorige twee, is deze: A chanter m’er.

Ludus Danielis

Ludus Danielis, het Spel over Daniël, is een liturgisch drama, een opera avant la lettre uit de late twaalfde eeuw. Maker: onbekend gebleven. Het gaat uiteraard over de vreemde wijze waarop Daniël de woorden Mene mene tekel ufarsin uitlegde aan koning Belsazzar, zijn bezoek aan koning Darius, zijn nacht in een leeuwenkuil en zijn profeetwording daarna.
In 1997 heeft The Harp Consort een wonderlijke uitvoering van Ludus Danielis op CD gezet. Daarvan Darius Rex, In hoc natalitio en Emuli et Darius. Die uitvoering is zo wonderlijk omdat je niet de indruk krijgt dat het een werk uit de twaalfde eeuw is. Eerder iets uit de veertiende eeuw. De muzikanten zijn dus heel vrij omgegaan met het materiaal. Ze spelen en zingen het prachtig.

Leoninus & Perotinus

Je hebt de Notre Dame school van de polyfonie gehad. Die school bestond uit twee namen: Léonin (ca. 1150-?1201) en zijn opvolger Pérotin (ca. 1160-?1220).
Ik ben zeer dankbaar dat er nu op YouTube ook een werk van Léonin te vinden is: zijn Benedicta et venerabilis. Van Pérotin (die we ook Perotinus mogen noemen, zoals we Léonin ook Leoninus mogen heten) is meer werk gemaakt, onder meer door het Hilliard Ensemble, ik denk omdat men meent dat P beter was dan L. Dat mag u zelf zeggen: hier zijn P’s Alleluia nativitas, het eerste deel van zijn Viderunt omnes en zijn Alleluia, Posui adiutorium.
Ik vind al deze muziek schitterend, maar ik heb twee vragen.
1. Waarom is die school de Notre Dame school genoemd? De Notre Dame kathedraal is gebouwd tussen 1163 (eerste steen gelegd door paus Alexander III; daar kwam een paus toen nog wel voor) en 1345. Beter was misschien geweest: de Parijse school van de polyfonie.
2. U bent in die eerste video van Perotinus een pagina uit een, waarschijnlijk later, genoteerde versie van Alleluia nativitas tegengekomen. Is dit nu de paleofrankische neumenmuzieknotatie of is het bijvoorbeeld hoefnagelschrift?